Alles wat je moet weten over Romeinse cijfers (2025)

Om het je makkelijker te maken de Romeinse cijfers te onthouden, volgt hier een bekend ezelsbruggetje, zodat je hopelijk nooit meer vergeet welke letters in welke volgorde staan in het Romeinse talstelsel.

• ‘Ik Verving Xanders Lekkere Citroenen Door Mandarijnen.’

I = Ik
V = Verving
X = Xanders
L = Lekkere
C = Citroenen
D = Door
M = Mandarijnen

Zo hoef je alleen nog maar te onthouden welke waarden de letters symboliseren. Onthoud dat het eerste cijfer van de waarde alleen 1 of 5 kan zijn, gevolgd door een of meer nullen.

Het hoogste Romeinse cijfer is 3999 en wordt geschreven als MMMCMXCIX. Het hoogste cijfer van het Romeinse talstelsel is bescheiden als je kijkt naar het hoogste getal in het stelsel dat we vandaag de dag gebruiken: het Arabisch-Indische of gewoon Arabische talstelsel.

Als je echter met Romeinse cijfers werkt, kun je niet hoger dan 3999 (MMMCMXCIX).

Er is geen Romeins cijfer voor het getal 0. De Romeinen kenden de waarde 0 wel degelijk, maar blijkbaar was het voor hen niet nodig om er een teken voor te hebben.

In laatantieke bronnen wordt 0 aangeduid met het woord null, maar het wordt niet weergegeven door een echt Romeins cijfer.

Romeinse cijfers hebben verschillende beperkingen en toepassingen.

Ten eerste kom je al snel in de problemen bij berekeningen met heel grote of heel kleine getallen. Dit komt omdat er geen Romeinse cijfers zijn voor waarden kleiner dan 1 of groter dan 3999. Daarom loop je al snel tegen de beperkingen aan als je bijvoorbeeld gaat vermenigvuldigen of delen met Romeinse cijfers.

Gelukkig voor de Romeinen leefden ze in een tijd waarin praktische wiskunde het meest gebruikt werd. Voor eenvoudige wiskunde gebruikten de Romeinen een abacus of telraam, een ouderwetse ‘rekenmachine’ die je misschien weleens op school hebt gezien.

Verder bestaan Romeinse cijfers alleen uit hele, positieve getallen, waardoor het onmogelijk is om met decimalen te rekenen. Dat weerhield de Romeinen er echter niet van om breuken te gebruiken – die maakten alleen geen deel uit van het Romeinse talstelsel.

Als de Romeinen met breuken werkten, deden ze dat in relatie tot de gewichtseenheid libra (pond). Dit woord wordt nog voor allerlei munten gebruikt, zoals het Britse pond en de Mexicaanse peso. De libra werd verdeeld in twaalfden, en 1/12 libra werd een unica genoemd. De term unica werd in de praktijk gebruikt om alle eenheden aan te duiden en kan daarom ruwweg vertaald worden met 1/12.

Twaalfden waren handig om mee te rekenen, omdat je ze kunt verdelen in zesden, vierden, derden en tweeden. Op deze manier konden de Romeinen met de unica de breuken uitdrukken die we nu noteren als 1/12, 1/6, 1/4, 1/3 en 1/2.

Het Arabisch-Indische talstelsel

Het Arabisch-Indische talstelsel, ook wel Arabische cijfers genoemd, is het meest gebruikte ter wereld. Met de cijfers 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 en 9 worden alle waarden uitgedrukt. In tegenstelling tot Romeinse cijfers kun je met dit decimale stelsel oneindig grote getallen schrijven met een veel kleiner aantal cijfers.

Men denkt dat het talstelsel is uitgevonden in India, vanwaar het is overgenomen door de Arabieren. De Arabieren brachten het vervolgens naar Europa en uiteindelijk verspreidde het zich over de hele wereld.

Het geniale van het decimale stelsel is dat het het getal 0 kent, waardoor het systeem een neutrale waarde heeft. Om deze reden wordt wel gezegd dat de oude Indiërs de wiskunde hebben uitgevonden – zij ontwikkelden een talstelsel dat intuïtief was, en bruikbaar voor bijna alles.

Het binaire stelsel

Het binaire talstelsel – ook wel tweetallig stelsel genoemd – bestaat uit slechts twee cijfers: 0 en 1. Het wordt het vaakst gebruikt in verband met computersystemen, maar dateert van lang voor de komst van computers.

Het beroemdste voorbeeld van het gebruik van het binaire getallenstelsel is de machine die de Britse wiskundige Alan Turing bouwde om de Enigma, de coderingsmachine van nazi-Duitsland, te kraken.

Het twaalftallig stelsel

Het twaalftallig stelsel – of duodecimaal stelsel – heeft 12 cijfers (grondtallen) in tegenstelling tot de bekende 10 in het tientallig stelsel.

In de loop der eeuwen is het twaalfcijferige systeem in verschillende delen van de wereld gebruikt.
Zo werd in het Verenigd Koninkrijk een shilling onderverdeeld in 12 pence tot het land in 1971 overstapte op een decimaal muntstelsel.

Het Chinese talstelsel

De Chinezen werden waarschijnlijk geïnspireerd door de Indiërs toen ze geïnteresseerd raakten in wiskunde en manieren om getallen te noteren. In ieder geval lijkt het oude Chinese systeem erg op het tientallig stelsel. Het grote verschil is echter dat de Chinezen – tot op de dag van vandaag – niet de cijfers van 0 tot 9 gebruiken die wij kennen, maar hun eigen tekens.

Als je een vergelijking zou maken met hoe wij nu het Arabisch-Indische stelsel gebruiken, zou dat betekenen dat we in plaats van het getal 6 consequent het woord ‘zes’ noteren. Hieronder zie je een eenvoudige tabel met de Chinese getallen van 1 t/m 10.

Het talstelsel van de urnenveldencultuur

Het talstelsel van de urnenveldencultuur werd vermoedelijk gebruikt in Centraal-Europa tijdens de bronstijd. Onderzoekers hebben het systeem ontdekt aan de hand van een aantal voorwerpen uit die tijd met strepen, die volgens hen een getalnotatie vormen.

Het systeem wordt geïnterpreteerd als een vijftallig stelsel, dat bestaat uit schuine strepen, waarbij elke schuine streep de waarde 1 heeft en elke backslash de waarde 5. De waarde 3 zou bijvoorbeeld = /// zijn en de waarde 7 zou //\ zijn.